جستجوگر خبری شهرستان شفت

هنر های سنتی و صنایع دستی گیلان یکی از بهترین سوغاتی های سفر های نوروزی به این استان است.

صنایع دستی آثار و تولیدات برگرفته از فرهنگ، هنر ، بینش و ذوق مردم هر منطقه است که تمام مراحل ساخت آن ها با دست و ابزار های دستی انجام می شود. در ساخت این صنایع از مواد اولیه بومی آن محل استفاده می شود و همه، آن کالا را نشانی برای معرفی ویژگی های قومی و فرهنگی آنجا می دانند.

گیلانیان از دیرباز در گوشه و کنار این استان سرسبز، با خلاقیت و ذوق هنری و ابتکار مثال زدنی مشغول تولید صنایع دستی بوده اند.

«لباس محلی»، «چادر شب بافی»، «رشتی دوزی»، «حصیر بافی»، «گلیم بافی»، «بامبو بافی»، «مروار بافی»، «صنایع سفالی»، «چوب تراشی»، «نازک کاری»، «خراطی»، «منبت و معرق چوب» از مشهورترین صنایع دستی گیلان هستند.

در گزارش های آماری هنر های سنتی و صنایع دستی اعلام شده؛ ۹۰ گونه از ۳۰۰ نوع صنایع دستی کشور، متعلق به گیلان است. بیش از نیمی از تولیدات صنایع دستی گیلان در همین استان به فروش می رسد و بیشترین خریداران را هم گردشگران و مسافران تشکیل می دهند.

این محصولات همچنین به استان های دیگر و در قالب صادرات، به کشور های حاشیه خزر و خلیج فارس، اروپا و آمریکای مرکزی هم صادر می شود.

۳۱ اثر صنایع دستی و هنر های سنتی گیلان طی ۱۰ سال اخیر مهر اصالت دریافت کرده اند و ۲۷ هزار و ۵۰۰ هنرمند صنایع دستی در حدود ۴۲ رشته مختلف تولید محصولات هنر های سنتی این استان مشغول به فعالیت هستند.

۷ شهر و روستای استان گیلان با برند های ملی و جهانی به عنوان شهر و روستا های صنایع دستی معرفی شده اند. ۶۴ محصول از اقلام صنایع دستی استان گیلان هم تاکنون نشان مرغوبیت و ۶ کالا نشان یونسکو دریافت کرده اند.

تلاش برای برندسازی و رونق صنایع دستی گیلان

بنا به سیاست ها و اولویت های تعیین شده از سوی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان، پس از ثبت جهانی «قاسم آباد چابکسر» با محوریت چادر شب بافی، برندسازی در سطح ملی با هدف رونق صنایع دستی در منطقه بیش از همیشه مورد اهتمام قرار گرفت.

پس از معرفی «فشتکه خمام» با عنوان روستای ملی حصیر بافی، شهر رشت نیز شهر ملی هنر های سنتی ایران با محوریت رشتی دوزی و ۴ روستای گیلان هم به عنوان روستای ملی اعلام شد.

سفال گری سنتی روستای «جیرده شفت»، چوب تراشی روستای «شالمای ماسال»، شال بافی روستای «ارده رضوانشهر» و گلیم بافی روستای «عنبران محله آستارا» در سال ۱۳۹۹ به ثبت ملی رسید.

آشنایی با صنایع دستی و هنر های سنتی گیلان

صنایع دستی گیلان هنر و آثار مردان و زنان سختکوشی است که دنیایی پر نقش و نگار از دست بافته ها و محصولات هنری خود را با دل و جان خلق می کنند.

این استان در عرصه صنایع دستی و بومی از تنوع بالایی برخوردار است؛ هنر های سنتی که نشان از فرهنگ و تمدن غنی این سرزمین از هزاران سال قبل دارند.

گیلان، گنجینه طبیعت و تمدن است، بدون شک معرفی تمام هنر های سنتی این استان در یک مطلب نمی گنجد، بنابراین تنها به ذکر چند رشته و محصول صنایع دستی گیلانیان بسنده می کنیم.

«لباس محلی»، شاد و رنگارنگ

«لباس محلی» گیلان بر اساس شرایط زندگی در جلگه و مناطق ساحلی و نوع کار، متنوع و متفاوت است و این تفاوت حتی در لباس یک منطقه در فصول گرم و سرد سال هم دیده می شود.

لچک، روسری، سربند، پیراهن، جلیقه، کت، دامن، شلوار و چادر شب از بخش های اصلی لباس محلی زنان گیلان بوده است.

در میان زنان مناطق مختلف گیلان به ویژه نقاط جنگلی و کوهستانی سیاهکل پوشیدن پیراهنی بلند تا مچ پا رواج داشت که به آن «پاچین» می گفتند و در طرح ها و رنگ های برگرفته از طبیعت دوخته می شد.

پاچین در واقع یک پیراهن سبک تر و از متراژ کمتری بود که از کمر چین می خورد و جلوی آن نیز دکمه داشت.

لباس های محلی زنان گیلان را می توان به ۳ بخش شرق، غرب و مرکز تقسیم بندی کرد؛ لباس زنان شرق گیلان به لباس «قاسم آبادی»، زنان غرب گیلان «تالشی» و از لباس مرکزی گیلان با عنوان «رسوخی» یاد شده است.

لباس محلی زنان گیلانی رنگین کمانی از رنگ های مختلف است. شاد بودن رنگ های لباس گیلانی ها را به دلیل رنگ های موجود در طبیعت آن می دانند. لباس محلی گیلان به گفته محققان قدمتی بیش از ۴ هزار سال دارد، اکنون بیشتر جنبه تزیینی برای گرفتن عکس های یادگاری دارد.

«چادر شب بافی»، هنری فاخر و قدیمی

«چادر شب بافی» با قدمتی ۵۰۰ ساله به دوره صفویه برمی گردد، این نساجی سنتی (پارچه بافی سنتی) در شرق گیلان رونق داشت و از ابریشم طبیعی و پنبه بافته می شد.

این پارچه، رنگارنگ و معمولا با طرح چهارخانه یا یک رنگ است که با دستگاه مخصوص چادر شب بافی به شکل مربعی بافته می شود.

رنگ اصلى زمینه چادر شب ها معمولا قرمز است؛ البته رنگ بنفش و سبز نیز به مقدار بسیار کم در منطقه قاسم آباد رودسر دیده می شود.

طرح هاى کار شده روى چادر شب هندسى هستند و رنگ هاى سفید، سبز، نارنجى، زرد، صورتى، آبى و قرمز در ترکیب هاى هماهنگ در آن استفاده می شوند.

در گویش محلی به چادر شب «چارشو» و بانوان ساکن جلگه به آن «کمر دَوَد» می گویند.

چادر شب در گذشته بخشی از لباس محلی زنان گیلان هم محسوب می شد که از آن به عنوان کمرپیچ برای جلوگیری از نفوذ رطوبت به بدن در زمان کار در شالیزار استفاده می کردند.

زنانی که همه جا پا به پای مردان کار می کردند، در باغ چای و شالیزار ها بچه های خود را با چادر شب کول می کردند و به کار مشغول می شدند.

اهالی گیلان چادر شب را برای رو جهازی به نوعروسان نیز هدیه می دادند، برای دوخت پرده و رو تختی و رویه لحاف هم استفاده می شد.

چادر شب بافی هنوز هم در شرق گیلان به خصوص در رودسر و روستای قاسم آباد چابکسر رایج است.

«رشتی دوزی»، یادگار سال های دور

«رشتی دوزی» یکی از رودوزی های سنتی ایران و از صنایع دستی گیلان است که در فهرست آثار ملی به عنوان میراث فرهنگی ناملموس به ثبت رسید. رشتی دوزی، رشته دوزی یا گلبند دوزی از هنر های دستی خاص استان گیلان است که چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند.

این رشته در گذشته با نام «قلاب دوزی رشتی» معروف بود، اما در دهه ۸۰ یونسکو آن را به رشتی دوزی تغییر داد. قدمت هنر رشتی دوزی به سال های دور باز می گردد و قدیمی ترین نمونه باقی مانده از آن، اثر استاد حسین رشتی با قدمتی از قرن سیزدهم است؛ اثری که هم اکنون در موزه آستان قدس رضوی نگهداری می شود.

پژوهشگران و محققان با توجه به آثار کشف شده قلاب دوزی شده در لولمان گیلان بر این باور هستند که قدمت رشتی دوزی به سده های ۳۲۰ تا ۵۵۰ قبل از میلاد (دوره هخامنشی) بازمی گردد. این هنر پس از اسلام نیز رونق فراوانی داشت و در دوره حکومت شاه عباس صفوی در کنار ابریشم از اقلام صادراتی مرغوب به شمار می آمد.

رشتی دوزی در زمان حکومت افشاریان و زندیان نیز از محبوبیت بالایی برخوردار بود و در نهایت در اواخر دوره قاجار به تدریج تبدیل به کالایی شد که همه اقشار جامعه می توانستند از آن استفاده کنند.

در این کار زمینه پارچه به وسیله نخ های ابریشمین رنگین به گونه ای بسیار زیبا و چشم نواز تزیین می شود. هنرمندان برای تولید آثار رشتی دوزی روی پارچه هایی ضخیم از جنس ماهوت، با استفاده از نخ های ابریشمی رنگی و قلاب، طرح های بسیار زیبایی خلق می کنند.

رشتی دوزی با ۳ روش مختلف ساده دوزی، ضخیم دوزی و تکه دوزی (معرق دوزی) توسط وسیله ای به نام قلاب دوخته می شود و از رایج ترین طرح های آن می توان به طرح های گل، بته جقه شاخ گوزنی، گل و مرغ و ... اشاره کرد.

رشتی دوزی بیشتر روی انواع وسایل مثل بازوبند، کوسن، رومیزی و ... انجام می شود.

«حصیر بافی»، کهن ترین دست بافته گیلان

«حصیر بافی» از قدیمی ترین صنایع دستی بومی و کهن ترین دست بافته استان گیلان است. این کار به عنوان منبع درآمد برخی از کشاورزان، خانوار های روستایی و حتی خانوار های شهری به ویژه ساکنان اطراف تالاب ها، مرداب ها و نقاط نزدیک به دریا و رودخانه محسوب می شود.

ماده اولیه حصیر بافی، نی هایی است که به صورت خود رو در حاشیه مرداب ها و تالاب ها می رویند. نی های مناسب برای این کار دارای انواع مختلف است و حصیر بافان گیلانی اغلب از ۲ نوع نی که به اصطلاح محلی؛ «لی» یا «گالی» (مورد استفاده برای بافت کلاه، زنبیل، سفره، ساک، کیف و ...) و «سوف» یا «سیم» (مورد استفاده برای بافت زیرانداز) استفاده می کنند.

ابزار کار حصیر بافی بسیار ساده و ابتدایی بوده و شامل دستگاه بافت چوبی، شانه چوبی، کتل و چاقو و ... (جهت بافت زیرانداز)، سوزن بزرگ (جهت دوخت نوار های حصیری مورد استفاده برای تولید محصولاتی مانند کلاه، سفره و ...) و داس (داره) و قیچی (جهت برداشت الیاف گیاهی و زدودن اضافات آن ها و ...) و ظرف مخصوص رنگرزی و ... (برای رنگرزی الیاف لی) است.

حصیربافی و سبد بافی از صنایع دستی و خانگی بسیار رایج در استان گیلان است و تولید انواع سبد ها و حصیر ها در اکثر نقاط این استان از جمله بندر انزلی، لاهیجان، آستانه اشرفیه، لنگرود، شفت، رشت و ... رواج دارد و عمده ترین مرکز تولید آن مناطق روستایی شهرستان های رشت، خمام و بندر انزلی است.

«گلیم بافی»، همنشینی گل و ستاره

گلیم در استان گیلان به عنوان زیرانداز کاربرد دارد و معمولا توسط زنان بافته می شود؛ البته گلیم در گذشته به عنوان روانداز برای حیوانات باربر، پوشاندن دیوار و فرش نیز استفاده می شد.

گلیم از نخ های پشمی و پنبه ای بافته می شود و رنگ های استفاده شده در آن کاملا طبیعی هستند.

رنگ های یکدست و نقش گل و ستاره از ویژگی های گلیم گیلان است. قریب به اتفاق این نقوش برگرفته از چادر شب های شرق گیلان است که با رنگ های تند و شاد درهم آمیخته اند و تابلوی زیبایی را به نمایش می گذارند.

روستای عنبران در بخش مرکزی آستارا از نظر بافت گلیم در استان گیلان شهرت بالایی دارد و در اغلب خانه های این روستا بافته می شود.

«بامبو بافی»، ظریف و متنوع

«بامبو بافی» یکی از صنایع دستی قدیمی در استان گیلان است که قدمت آن با کشت چای در این منطقه برابری می کند.

«بامبو» یا نی خیزران مانند «سوف»، بیشتر در اطراف آبگیر ها و تالاب ها می روید و مرکز اصلی تولید آن در لاهیجان و به خصوص روستای لیالستان است.

بامبو از سوف منعطف تر است و به همین دلیل می توان محصولات متنوع تر و ظریف تری با آن تولید کرد. از شاخه های آن عصا و چوب دستی و از برگ آن ریسمان و فرش می بافند.

به دلیل ارتجاعی بودن بامبو، از آن در ساخت وسایل تزیینی مختلف مانند میز، صندلی، کلاهک و چراغ، سبد و ... استفاده می شود.

«مروار بافی»، حالت پذیر و با دوام

«مروار بافی» یکی از صنایع دستی جدید استان گیلان است که به تازگی در شهر های این استان رایج شده است.

ماده اولیه این کار، نوعی چوب ترکه است که خارج از گیلان (از تهران به خصوص منطقه سولقان و از ملایر) تهیه می شود.

مروار بافی از نظر کاربرد و ظاهر محصولات شباهت زیادی به بامبو بافی دارد؛ اما محصولات مروار بافی مقاوم تر هستند.

وجه تسمیه «مروار بافی» از نام گونه ای از درختان بید است. بید مروار دارای ساقه های متعدد و بسیار نرم، حالت پذیر و با دوام است.

شهرستان آستانه اشرفیه به ویژه روستای «کورکا»، قطب اصلی مروار بافی در گیلان است؛ البته محصولات این هنر زیبا را می توان در دیگر بخش های استان مانند بندر کیاشهر و صومعه سرا نیز پیدا کرد.

انواع سبد میوه، ساک پیک نیک، جای نان، جا لیوانی و ... از جمله محصولات مروار بافی در این استان هستند.

«سفالگری»، هنری به قدمت تاریخ گیلان

«سفالگری»، هنری زیبا و ظریف که در گیلان عمری به قدمت تاریخ دارد، نمونه بارز سفالگری در این استان، شیروانی های سفالی است.

سفال در گیلان به علت فراهم بودن بستر مناسب تولید آن، مصارف فراوانی داشت و از آن به شکل «گمج» و «نوخون» (ظرف مخصوص طبخ غذا به همراه درب)، «نَرخِه» (کوزه دوغ)، خُم سفالین، کوزه سفالی، «نمک یار» (سینی سفالی ساییدن مغز گردو و سبزی و انار ترش و ...)، «گِلی تابه» (ظرف مخصوص برشته کردن تخمه)، «تالک» (ظرف سفالین ۲ دسته) و «کمر کوزه» (ظرف سفالین مختص بادکش کردن پشت و کمر) استفاده می کردند.

همچنین گلدان، تُنگ آب، ظروف آشپزخانه، تابه سفالی، «ماستِ گوله»، تنور نان پزی، ظروف نگهداری مواد، حلقه های سر چاه، گلدان و مجسمه و سفال بام، تابلو های سفالی و مجسمه های سفالی تاریخیِ شبیه سازی شده از انواع ظروف سفالی گیلان به شمار می آیند.

سفالگری در گیلان یکی از صنایع دستی پر طرفدار و پرکاربرد از زمان قدیم تاکنون است و «گمج» از اصلی ترین ظروف سفالی و محلی استان گیلان به شمار می آید.

از این ظرف سفالی در تهیه و طبخ انواع خورشت و غذا های محلی استفاده می شود؛ غذا در آن ضمن اینکه خاصیت خودش را از دست نمی دهد، به طور کامل مغز پخت می شود.

شهرستان های شفت، سیاهکل، املش، رشت، رودسر و لنگرود از مناطق عمده سفالگری در گیلان هستند.

«چوب تراشی»، مهارتی محبوب و ارزشمند

صنایع چوبی از جمله صنایع دستی مهم و مطرح در استان گیلان است و انواع وسایل چوبی مانند عصا، جعبه جواهرات، بازی شطرنج، بازی تخته، قلیان، صندوقچه، وردنه چوبی، گوشتکوب چوبی، تخته گوشت چوبی، ملاقه و قاشق چوبی، کاسه و پیاله چوبی، کفگیر چوبی، «قندلاک» چوبی و ... را شامل می شود.

مهارت سنتی «چوب تراشی» ماسال از جمله صنایع دستی بومی گیلان است که تعدادی از هنرمندان در این منطقه به وسیله ابزار های ساده و ابتدایی به تولید محصولات چوبی نظیر انواع قاشق و چنگال می پردازند و با استفاده از چوب های مختلف موجود در منطقه نظیر افرا، ون، کیکم، سرخدار و گردو نسبت به اجرای تزیینات کنده کاری، منبت و نقاشی اقدام می کنند.

مهارت سنتی چوب تراشی ماسال دارای شهرت و محبوبیت بالایی است، این میراث ناملموس با شماره ۱۳۷۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

«نازک کاری چوب» یا «خراطی» هم از صنایع دستی رایج در استان گیلان به خصوص در شهر رشت است و تعداد زیادی از صنعتگران چوب در کارگاه های متعدد این استان به تولید انواع وسایل چوبی از قبیل ظروف شکلات خوری، قندان، میوه خوری، نمکدان، آجیل خوری، عصا، چوب رختی و ... مشغول هستند.

صنایع دستی، تلفیق عشق و هنر

آب و هوای مناسب، جنگل ها و سبزه زار ها، دریا و سواحل نقره ای، باغات چای، سوغاتی ها و صنایع دستی چشم نواز و مردمی مهمان نواز هر ساله گردشگران زیادی را از سراسر کشور به استان گیلان می کشاند.

امسال نیز همزمان با آغاز فصل بهار و تعطیلات نوروزی، در مبادی ورودی هر شهرستان گیلان نمایشگاه هایی از تولیدات صنایع دستی گشایش یافته است.

صنایع دستی بومی با توجه به پیشینه و کاربردش با زندگی مردم هر منطقه پیوند و ارتباطی نزدیک دارد و بیانگر فرهنگ آنان است. هنر های سنتی و صنایع دستی گیلان هم تلفیق و تبلوری از عشق و هنر مردمان این سرزمین است که می تواند بهترین سوغاتی و یادگاری از سفر های نوروزی به این استان باشد.

باشگاه خبرنگاران جوان گیلان رشت


نویسنده: newsBot
همرسانی کنید:

نظر شما:

security code

طراحی و پیاده سازی توسط: بیدسان